Roza Eskenazi

Rembetiko, Rebetika olarak da telaffuz edilen Rebetiko, Rembetadı verilen, Nüfus Mübadelesi kapsamında, Türkiye’den Yunanistan’a gönderilen insanların ete kemiğe büründürdükleri bir müzik türüdür ve Roza Eskenazi onun, VassilisTsitsanis’le birlikte önemli temsilcisidir.

Türkiye’deki topraklarından koparılmanın yaşattığı travma yetmiyormuş gibi, Yunanistan’da da ötekileştirme mekanizmasına tâbi tutulmaktan kurtulamayan Rembetler, trajedi yüklü hayatlarından umudun sekiz rengini devşirmeleriyle de özel bir yerde durmaktadırlar. Eskenazi, aldığı son nefesine kadar bu umudun dipdiri ve capcanlı kalması için ter dökmüş isimlerdendir.

Nazlı, Çapkın, Yavuklu, Meraklı gibi sıfatları olan, İstanbul’da, meteliğe kurşun atan Yahudi Sefarad ailenin çocuğu olarak gözlerini dünyaya açan Eskenazi, Yahudiliği,  hemcinsleri; HannahArendt, JacquelineRose gibi yaşadığı için payına sıklıkla gerginlik, bunalım düşmüştür.

Bestekâr ve menajerYiannisZardinidis tarafından keşfedilen Eskenazi, Türkçe, Yunanca ve Ermenice eserlere hayat verebildiği için adını üç vakte kalmadan kitleselleştirebilmiştir ancak kitleselleştirirken niteliği de göz ardı etmemiştir.

Menajeri ölünce Atina’ya göçen Eskenazi burada, iki şarkıcıyla bir grup oluşturmuş ve aynı zamanda dans ettiği kulüpte el üstünde tutulmuştur.

Onu kulüpte dinleyen Yunanistan’ın kalburüstü menajeriPanagiotisToundas, Eskenazi’nin Columbia Records’tan albüm çıkarmasını sağlamış ve böylece başka diyarlar da ondan haberdar olmaya başlamıştır.

Çalışmaları, Mısır özelinde Müslüman Arap coğrafyasında da benimsenen Eskenazi’yi, Feyrız ve Ümmü Gülsüm’le ortak paydada buluşturmak mümkündür çünkü o da sözü edilen isimler gibi, müziğin sosyokültürel ve sosyopolitik birikim istediğinin, şarkı söylemenin yetmediğinin bilinciyle müzik merdiveninin basamaklarını çıkmıştır.

Çalışmalara imza atması, Yunanistan’ı, 1936 ile 1941 arasında diktatörlükle yöneten İoannisMetaksastarafından yasaklananEskenazi; KonstantinosKavafis, YannisRitsos, YorgosSeferis gibi, ortak hissiyata seslenen  edebiyatçıların müzikteki karşılığıdır.

Ailesinin Auschwitiz kampına gönderilmesine engel olduğu duyulunca tutuklanan, üç ay sonra serbest bırakılan Eskenazi, sonraki yıllarını yakalanma korkusuyla sürekli sırra kadem basarak geçirmiştir.

Kariyerinde arada düşüşler gerçekleşse de kendisini toparlamakta gecikmeyen, hayatı biyografilerde ve CostasFerris’inRebetikoisimli sinema filminde işlenen Roza Eskenazi, 2 Araık 1980 tarihinde vefat ettiğinde, arkasında travma ve trajedi yüklenmesine rağmen kamburluğa teslim olmayan hayatının ürünlerini bırakmıştır. Bu ürünler onun enternasyonal perspektifin sesi olduğunu belgelemektedir.

Onu hakikaten tanımak isteyenler bu özelliğini es geçtiklerinde itibarını sarsacaklarını unutmamalılar.