DOĞU AKDENİZ’DE ‘SATRANÇ’ OYUNU

HIDIRCAN KAYA

Doğu Akdeniz bölgesinde ülkelerin kendi Kıta Sahanlığı’nı oluşturmaları ülkeler arasında gerginliğe yol açtı. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Mısır ile anlaşma sinyali vermesi sonucunda Yunanistan Başbakanı Miçotakis, Mısır Devlet Başkanı Abdülfettah es-Sisi’yi arayıp, anlaşmayı koruma çalıştığı belirtildi.

Mısır, 18 Şubat’ta Doğu Akdeniz’de hidrokarbon çalışmaları için çıktığı ihalenin 18. sahasında Türkiye’nin kıta sahanlığını gözeterek bir sınır çizdi. Bu, Türkiye’de memnuniyetle karşılandı. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, “Mısır’la deniz yetki alanlarını müzakere ederek bir anlaşma imzalayabiliriz” derken Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar da “Bu, çok önemli bir gelişme, bunun devam etmesini bekliyoruz” ifadelerini kullandı. Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın da konuyu, “İki ülkenin birbirleriyle konuşması, ikili ve bölgesel ilişkilerimizi geliştirebilir” sözleriyle değerlendirdi. Öte yandan bu açıklamalardan sonra komşu Yunanistan panikledi ve Kiryakos Miçotakis, Mısır Devlet Başkanı Abdülfettah es-Sisi’yi arayarak ‘deniz yetki alanları anlaşmasını korumaya çalıştığı’ belirtildi.

YUNAN BASINI: ’18. PARSELİN KONUMU YENİDEN BELİRLENDİ’

Yunan gazetesi Kathimerini, ilk haritayı ‘Mısır’ın Türkiye ile anlaşmaya açık kapı bırakması’ diye yorumladı. Önceki gün ise Mısır’ın yeni bir MEB haritası yayımladığını duyuran gazete, yeni görsel eşliğinde, ‘harita, 18. parselin konumunu 28. meridyenin ötesine geçmeyecek ve Mısır’ın çizdiği MEB sınırları içinde kalacak şekilde yeniden belirledi’ diye paylaştı. Haberde ‘yeni haritanın geçtiğimiz pazartesi günü Kahire’de Yunanistan-Mısır Dışişleri Bakanları Nikos Dendias-Semih Şükrü görüşmesinin ardından geldiği, bu görüşmede 18. parselle ilgili teknik detayların da ele alındığı’ dile getirildi.

DENDİAS: SORUN ÖZÜNDE ÇÖZÜLDÜ

Dendias, Yunan tarafının sorununun özünde çözülmüş olduğunu açıkladı. Mısır Dışişleri’nden de ülkeye Yunan yatırımının artacağı açıklaması geldi.

HERKES, TÜRKİYE’NİN YANINDA OLACAK

Mısır’ın, Doğu Akdeniz’deki ‘18. saha jestinden sonra Türkiye’de Müstafi Tümamiral Cihat Yaycı, değerlendirmede bulundu. Yaycı, bundan sonra herkesin Türkiye’nin yanına geleceğini belirtti.

“YUNANİSTAN VE GKRY, MISIR’IN DENİZ YETKİ ALANLARINI HİLEYLE GASP ETMİŞLERDİR”

Türkiye ile Libya arasındaki Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası’nın mimarlarından olan Müstafi Tümamiral Cihat Yaycı, “Devletler, her zaman faydacıdır, Mısır da kendi menfaatlerini düşünmek zorundadır” diyerek şunları kaydetti: “Mısır, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) ile yaptığı anlaşmayla Türkiye’ye yapacağı anlaşmaya göre 11.500 km2 deniz alanı kaybetti. Eğer Türkiye ile anlaşma yapmış olsaydı Mısır, bir Kıbrıs Adası’ndan büyük bir deniz alanı almış olacaktı. Bu kadar alan şimdi Güney Kıbrıs’ta kaldı. Aynı şekilde Yunanistan’ın teklif ettiği deniz yetki alanları sınırlandırma anlaşması, Mısır’a Türkiye ile yapacağı anlaşmaya göre 15.000 km2 alan kaybettiriyordu. Ancak Türkiye’nin de telkinleriyle ciddi bir pazarlık yapıldı ve Yunanistan iddia ettiği deniz alanının neredeyse yarısından vazgeçmek zorunda kaldı. Neticede, Yunanistan ve GKRY, Mısır’ın deniz yetki alanlarını hileyle gasp etmişlerdir. Aslında artık Mısır da bunun farkına varıyor. Mısır, Yunanistan’la yaptığı anlaşmada ikinci bir noktayı da vurgulamış oldu. Meis Adası’nın Yunanistan’ın kıta sahanlığı olduğu iddiasını reddetti.”

HANGİ ÜLKELER AKTİF POLİTİKA YÜRÜTÜYOR?

Coğrafi açıdan bölgeye sınırı olan Türkiye, İsrail, Mısır, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Yunanistan, Lübnan, Suriye ve Libya Doğu Akdeniz’de aktif politika yürütüyor. Öte yandan, bölgeye sınırı olmamasına rağmen ABD, Rusya, İngiltere, Fransa ve İtalya gibi ülkeler de Akdeniz’deki enerji denkleminde ağırlığını korumak istiyor.

HANGİ ENERJİ ŞİRKETLERİ FAALİYET GÖSTERİYOR?

Doğu Akdeniz’de faaliyet gösteren başlıca şirketler arasında Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO), ABD’li Exxon Mobil ve Noble, Fransız Total, İtalyan Eni, Güney Koreli Kogas, Katarlı Petroleum, İngiliz BG ile İsrailli Delek ve Avner firmaları yer alıyor.

TÜRKİYE NASIL BİR POLİTİKA İZLİYOR?

Türkiye, Türklerin Rumlarla eşit haklara sahip olduğunu ve adanın zenginliklerinden ortak faydalanılması gerektiğini savunuyor. Türkiye her fırsatta bölgede faaliyet yürüten enerji şirketleri ile ABD, İngiltere, Fransa ve İtalya gibi ülkelere GKRY’nin tek taraflı olarak ilan ettiği münhasır ekonomik bölgeyi tanımadığını ve Türkiye’nin deniz yetki alanlarıyla çakışan bölgelerde arama ve üretim çalışmalarına izin vermeyeceğini belirtiyor. Ayrıca Türkiye, GKRY’nin adanın tamamını temsil eden bir devlet olmadığı için münhasır ekonomik bölge oluşturma ve ihale etme hakkı da bulunmadığını muhataplarına iletiyor.

GKRY BÖLGEDE NASIL BİR POLİTİKA İZLİYOR?

Doğu Akdeniz’deki kaynaklardan azami pay alma arayışına giren enerji şirketleri ve bu şirketlerin direkt veya dolaylı yoldan sahibi olan ABD, Fransa ve İtalya gibi ülkeler GKRY’ni adanın tamamında egemen gibi görüyor ve ihalelerle aldıkları lisansların hukuki olduğunu iddia ediyor. GKRY de enerji arama ve çıkarma faaliyetlerinde ABD, İtalya ve Fransa gibi bölge dışındaki aktörlerle, enerji iletimi için ise İsrail, Mısır ve Yunanistan gibi bölgedeki aktörlerle iş birliği çalışmaları yapıyor.

GERGİNLİK NASIL BAŞLADI?

Son dönemde giderek artan gerginliğin geçmişi, 2000’li yılların başına, yani Doğu Akdeniz’de zengin doğalgaz kaynaklarının yer aldığına ilişkin bilimsel öngörülerin ortaya çıkmaya başladığı döneme dayanıyor. Kıbrıs Cumhuriyeti, 2002’den itibaren Doğu Akdeniz’de başta Mısır olmak üzere diğer kıyıdaş ülkeler Lübnan, Suriye ve İsrail ile Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) anlaşmaları yapmaya başladı. Türkiye ise bu anlaşmaların Kıbrıslı Türkler ile Türkiye’nin haklarını çiğnediği gerekçesiyle konuyu BM’ye taşıdı ve kendi münhasır ekonomik bölge haritalarını BM nezdinde onaylattı. Türkiye’nin BM nezdinde itirazlarına rağmen Güney Kıbrıs, 2007’nin başında 13 adet arama sahası ilan etti ve büyük petrol şirketlerine ruhsat verme aşamasına geçti.

BÖLGEDE ENERJİ KAYNAKLARI NE KADAR?

Son 10 yılda yapılan sondajlar sonunda İsrail, Tamar yatağında 320 milyar metreküp, Leviathan’da 600 milyar metreküp, Yunanistan’ın Kıbrıs’ı sözde tek parça görmesiyle birlikte Afrodit’te 130 milyar metreküp, Kalipso’da ise 200 milyar metreküp civarında doğalgaz bulduğunu ilan etti. Bölgenin en büyük doğalgaz kaynağı 800 milyar metreküplük rezerviyle Mısır’ın Zohr bölgesi oldu.

MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGE SINIRLARI ÇİZİLDİ

Yunanistan, Türkiye’yi Akdeniz’de yaklaşık 41 bin kilometrekarelik bir alana hapsetmeyi planlıyordu. Libya ile yapılan anlaşmayla, Münhasır Ekonomik Bölge sınırları çizildi. Türkiye, Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin Akdeniz’de 41 bin metrekareye hapsetme planları, Libya’da Birleşmiş Milletler tarafından tanınan meşru Ulusal Mutabakat Hükümeti’yle yapılan anlaşmalarla bertaraf edildi. Türkiye, denizden komşusu Libya ile 27 Kasım 2019’ da ‘Güvenlik ve Askeri İşbirliği Mutabakat Muhtırası’ ile ‘Deniz Yetki Alanlarının sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası’nı imzaladı. Mutabakatlarda, Doğu Akdeniz’de iki ülkenin de uluslararası hukuktan doğan haklarının altı çizildi, deniz yetki alanlarının da uluslararası hukuk çerçevesinde belirlendiği belirtildi. Bölge 189 bin kilometrekarelik bir alandan oluşuyor.

MISIR’LA ANLAŞMA SİNYALİ

Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu geçtiğimiz günlerde Gürcistan Dışişleri Bakanı David Zalkalian ile düzenlediği basın toplantısında, Mısır ile anlaşma yapılabileceğinin sinyalini vermişti. Çavuşoğlu, “Deniz yetki alanları konusunu Mısır’la müzakere edebiliriz, kendi aramızda da ileride bir anlaşma imzalayabiliriz” açıklamasını yapmıştı. Ankara’nın Kahire ile müzakere sinyali Yunanistan’ı alarma geçirirken, Başbakan Kiryakos Miçotakis’in, Çavuşoğlu’nun açıklamasının ardından Mısır Cumhurbaşkanı Sisi’yi telefonla arayarak “deniz yetki alanları anlaşmasını korumaya çalıştığı” belirtildi.

DİYALOGDAN YANAYIZ

Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Doğu Akdeniz ile ilgili Yunanistan’a çağrıda bulunarak “Sorunların uluslararası hukuk ve diyalog ile çözülmesinden yanayız” ifadesini kullandı. Ayrıca Bakan Akar, Mısır ile ilişkilere de değinerek, “Mısır ile tarihsel ve kültürel birçok değerimiz var, önümüzdeki günlerde farklı gelişmeler olabilir” dedi.

RUMLAR PANİK İÇİNDE

Türkiye ile Mısır’ın yakınlaşması, Rum basınını da paniğe soktu. Anastasiadis’in Doğu Akdeniz politikalarını eleştiren Cyprus Mail gazetesi, Türkiye ile anlaşma yapmanın tek yol olduğunu belirtti.

LİBYA GAZ YATAKLARINDAN İYİ BİR PAY KAZANDI

Temsilciler Meclisi, Birleşmiş Milletler öncülüğündeki Libya Siyasi Diyalog Forumu’nun seçtiği Abdulhamid Dibeybe başbakanlığındaki hükümete güvenoyu oturumu için önceki gün Sirte kentinde toplandı. Libya Ulusal Birlik Hükümeti Başbakanı Abdulhamid Dibeybe, oturumda yaptığı konuşmada, Libya’nın Türkiye ile imzaladığı anlaşma sayesinde Doğu Akdeniz’deki gaz yatakları hakkından iyi bir pay kazandığını söyledi.